İran’ı nasıl bilirsiniz?

Ä°ran muhtemelen hakkında en fazla tartışılan komÅŸularımızdandır. Suudi Arabistan ile Ä°ran arasında, idamlarla birlikte patlak veren ve kısa sürede Körfez’den okyanus ötesine kadar birçok merkezde gündemin baÅŸköşesine oturan krizin de gösterdiÄŸi gibi ister krizleri bölgesel boyuta dönüştürebilme potansiyelinden isterse de enerji politiÄŸinde doldurduÄŸu önemli yerden olsun Ä°ran, hakkında konuÅŸulmadan ve ne yapmaya çalıştığı anlaşılmadan saÄŸlıklı OrtadoÄŸu okumalarının yapılamayacağı bir ülkedir.

Ä°ran, OrtadoÄŸu’da yer almasına raÄŸmen tipik Arap ağırlıklı OrtadoÄŸu coÄŸrafyasından çok farklı dinamiklere sahip bir ülkedir. Bu sebepten klasik OrtadoÄŸu okumalarının üstüne özel okumalar yapılmadan Ä°ran’ın anlaşılması mümkün deÄŸil. Bu, temelde Ä°ran’ın üstüne kurulduÄŸu kültür ve medeniyetin diÄŸer OrtadoÄŸu coÄŸrafyasından ayrılmasından kaynaklanıyor. Dilinden tarihine, din anlayışından siyasi geliÅŸimine kadar birçok özelliÄŸiyle diÄŸer OrtadoÄŸu ülkelerinden farklılaÅŸan bir ülkedir Ä°ran. 
Ä°ran kendisine deÄŸenlere siyasi gelgitler yaÅŸatan bir ülkedir. 1979 Devrimi sonrasında ağırlıklı olarak bazı Ä°slamcı kesimler, içerisinde Ä°slam ve devrim kelimelerinin geçmesi sebebiyle Ä°ran’la duygusal baÄŸ kurarken; bazı kesimler ise ABD’nin devrim sonrası yaÅŸadığı travmayı yaÅŸamış ve Ä°ran’ı devrimini ihraç etmeye çalışan bir tehdit kaynağı olarak görmüşlerdir. Bu süreçte Ä°ran’ın bazı devrimcilerindeki hayal kırıklığını Ä°slam dünyasındaki bazı Ä°slamcılar da yaÅŸamış ve Ä°ran sempatisi yerini yavaÅŸ yavaÅŸ soÄŸukluÄŸa bırakmıştır. Karşı cephedeki Ä°ran nefreti ise ABD’nin Ä°ran’la iliÅŸkileri düzeltmeye ve Ä°ran’ın bölgesel yayılmacılığını artırmaya baÅŸladığı zamana kadar devam etmiÅŸ, aynı zevat son Ä°ran-Suud gerginliÄŸinde olduÄŸu gibi Ä°ran yanında saf tutmaya baÅŸlamışlardır. 
Ä°ran bölgede sevgi-nefret uçlarında telakki edilmiÅŸ bir ülkedir. Sair zamanlarda Ä°ran’a bir ÅŸekilde deÄŸenler genelde keskin uçlar olarak Ä°ran’dan çıkmışlardır. Bir uçta Ä°ran’daki kokuÅŸmuÅŸluÄŸun yarattığı bir Ä°ran nefreti, diÄŸer uçta ise Ä°ran istihbarat kurumlarının oyuncağı haline gelmiÅŸ nüfuz ajanları. Ä°ran’a deÄŸen hemen hemen herkes Ä°ran’a dair ütopik düşüncelerini ve kitabi bilgilerini terk edip gerçekçiliÄŸin soÄŸuk yüzüyle karşılaÅŸmıştır. Bu gerçekçilik dediÄŸim gibi ya nefreti ya da hizmetkârlığı doÄŸurmuÅŸtur. 
Ä°ran göründüğü gibi olmayan, olduÄŸu gibi görünmeyen bir ülkedir. Bu ikirciklik Ä°ran’ın kültürel kodlarında vardır. Bu kodların siyasete araç olarak kullanılması meÅŸhur tabirle Fars diplomasisi denilen mefhumu ortaya çıkarmıştır. Birbirinin yüzüne bakarak yalan söylemenin diplomasi olarak kabul edildiÄŸi bir zamanda Ä°ran bu kodları sebebiyle maça 1-0 galip baÅŸlamaktadır. 
Ä°ran ipte yürüyen cambazla meÅŸgul olan kalabalığın cüzdanını çekme maharetine sahip ve iÅŸ üzerinde yakalanınca kullanacağı efsunlu ve aÄŸdalı kelimeleri fazlaca olan bir ülkedir. ÖrneÄŸin, mezhepçilik konusunda rakipsiz olup da baÅŸkalarını mezhepçilikle suçlamakta, an itibarıyla en az üç ülkede ordusuyla savaÅŸmasına raÄŸmen baÅŸkalarını savaÅŸa bulaÅŸmakla suçlamakta ve mezhep tartışmalarını körüklerken jeopolitik hesaplarını gütmektedir. 
Ä°ran yumuÅŸak güçle sert gücü birlikte kullanan bir ülkedir. BaÅŸka ülkelerde- Suriye gibi- sert gücü kullanabilmek için mekanizmaları olan, halkını baÅŸka ülkelerde savaÅŸmak için mobilize edebilen aynı zamanda mezhep kartı ve propaganda yumuÅŸak güçlerini yürüttüğü savaşın hizmetine sunabilen bir ülkedir. ÖrneÄŸin özünde Fars Haber Ajansıyla Devrim Muhafızları Ordusu arasında bir fark yoktur ve aynı amaca koordineli bir ÅŸekilde hizmet etmektedir. 
Velhasıl-ı kelam, Ä°ran’la düşman olmak da zordur, dost olmak da.